Wat is levenslang?

Het kan zomaar zijn dat je als bezoekvrijwilliger van Gevangenenzorg Nederland in gesprek gaat met iemand die veroordeeld is tot een levenslange gevangenisstraf. Misschien vraag je je af: Wat is levenslang eigenlijk? Zit je dan echt de rest van je leven vast, of kun je na een maximaal aantal jaren weer vrijkomen? We zullen je uit de droom helpen: levenslang betekent in Nederland dat je echt tot aan je dood vast zit.

Wat is levenslang?

Wat is levenslang? Een levenslange gevangenisstraf is de zwaarste straf die de rechters in Nederland kunnen opleggen. Iemand wordt natuurlijk niet zomaar veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Alleen bij zeer ernstige misdrijven komt deze straf in beeld. Wie zitten er levenslang vast? Je moet denken aan iemand die een of meerdere moorden heeft gepleegd, leiding heeft gegeven aan een terroristische organisatie, of zelf een terroristische aanslag heeft gepleegd. Maar ook een aanslag tegen de regering of de Koning kan een reden zijn om iemand voor de rest van zijn of haar leven naar de gevangenis te sturen.

Hoe ernstig deze zaken ook zijn, in de meeste gevallen volgt op deze misdrijven geen levenslange gevangenisstraf, maar een lange tijdelijke detentie. Deze tijdelijke straf mag maximaal 30 jaar duren. Gaat het om misdrijven die schokkend zijn voor de samenleving (er zijn bijvoorbeeld meerdere mensen koelbloedig vermoord) dan is de kans groter dat een levenslange gevangenisstraf wordt gegeven.

Levenslang was niet altijd ook écht levenslang

De levenslange gevangenisstraf werd in Nederland in 1878 ingevoerd, nadat in 1870 de doodstraf was afgeschaft. Wat is levenslang nu echt? Tot ongeveer 1970 betekende het dat iemand niet echt levenslang achter de tralies ging, de meeste veroordeelden kwamen vrij omdat er gratie werd verleend. Na 1970 veranderde de situatie sterk. Het kwam daarna nog maar 3 keer voor dat een levenslanggestrafte gratie kreeg. De laatste keer was in 1986 . Het ging daarbij om een gevangene die op sterven lag. Daarna is er geen gratieverlening meer geweest. En dat terwijl het aantal tot levenslang veroordeelden sterk toenam. Levenslang betekende vanaf die tijd dus ook echt levenslang.

Nederland is een uitzondering binnen Europa

Wat is levenslang in Nederland? Nederland is het enige land in Europa waar levenslang ook echt levenslang betekent. Er zijn maar twee mogelijkheden waardoor je als gevangene aan levenslang kunt ontkomen. In de eerste plaats als je zaak opnieuw wordt bekeken en dan blijkt dat je nooit een levenslange gevangenisstraf had mogen krijgen. De andere mogelijkheid is het verkrijgen van gratie.

‘Levenslang is in strijd met de mensenrechten’

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vindt levenslange gevangenisstraf onmenselijk als er tussentijds nooit meer wordt beoordeeld of iemand toch nog in aanmerking kan komen voor vrijlating. Al sinds 2013 hamert het Hof daarop. De Hoge Raad (het hoogste rechtscollege) heeft dat standpunt overgenomen. Het gevolg van dit standpunt was dat de straf niet meer zou kunnen worden uitgesproken omdat levenslang in strijd zou zijn met de mensenrechten. Dat vond het kabinet niet wenselijk. Daarom is het beleid in 2017 aangepast. Sinds dat jaar krijgt iedere langgestrafte na 25 jaar een herbeoordeling. Dan zou de gevangene in aanmerking kunnen komen voor strafverkorting. Dit recht op een herbeoordeling betekent niet dat een levenslanggestrafte ook echt zal vrijkomen. De kritische vraag ‘wat is levenslang dan eigenlijk nog?’ gaat dus niet op.

Of iemand mag terugkeren in de samenleving bepaalt het Adviescollege Levenslanggestraften (bestaat onder andere uit juristen en gedragswetenschappers). Dat college bekijkt onder meer hoe de gevangene zich heeft ontwikkeld. Het onderzoekt of of er een kans bestaat dat de gevangene opnieuw de fout ingaat. Verder wordt gekeken hoe slachtoffers of nabestaanden staan ten opzichte van vervroegde vrijlating. Uitiendelijk is het de minister voor Rechtsbescherming die beslist. Het hele traject van afwegen en beslissen duurt maximaal 2 jaar. Daarna adviseert de minister de Koning daarover, evenals het Openbaar Ministerie en het gerecht dat de straf heeft opgelegd.

Wat is het doel van een levenslange gevangenisstraf?

Er zijn meerdere redenen om levenslang op te leggen: als straf, genoegdoening voor het misdrijf, ter bescherming van de samenleving en als afschrikmiddel.

Wat doet Gevangenenzorg voor levenslang gestraften?

De vrijwilligers van Gevangenenzorg Nederland (dat zijn er bij elkaar wel 650) bezoeken alle gevangenen, ongeacht wat hun delict is. Ze gaan dus ook op bezoek bij gevangenen die tot een levenslange detentie zijn veroordeeld. Ze gaan overigens alleen op bezoek als deze gedetineerde daarom vraagt.

Als vrijwilliger kun je deze gevangen een luisterend oor en steun bieden. Vaak ervaren ze het contact met iemand van buiten als verfrissend. Zou je ook iets willen doen voor je levenslang gestrafte medemens?

Ben je nieuwsgierig geworden naar wat Gevangenenzorg Nederland doet voor (ex-)gevangenen, tbs- patiënten en voor hun familieleden?